1.Հին Եգիպտոսի աշխարհագրական դիրքը , 21-րդ դարում այդ տարածքում ինչ պետություն է ձևավորվել/ պատասխանիր այս հարցին՝ օգտվելով քարտեզից/:
Աֆրիկայի հարավարևելեյան մասում այժմ այնտեղ արաբական պետություներ են
2.Համեմատիր/15-20 նախադասությամբ/Հին եգիպտական մայրաքաղաք Մեմֆիսը և 21-րդ դարի Եգիպտոսի Արաբական Հանրապետության մայրաքաղաք Կահիրեն կահիրենն ամենա կեղտոտ քաղաքներից է աշխարհի
3.Ովքեր էին փարավոնները: Եգիպտական արքաները
Liverpool F.C.-ի պատմություն (1892–1959) – Ակումբը հիմնադրվել է 1892 թվականին՝ «Էվերթոնից» բաժանվելուց հետո։ և միացավ Ֆուտբոլի լիգային 1893 թվականին: Թոմ Ուոթսոնի նշանակումը որպես մենեջեր հանգեցրեց ակումբի առաջին հաջող շրջանին, որում նրանք հաղթեցին լիգայի երկու առաջնություն:
գավաթներ
1900–01, 1905–06, 1921–22, 1922–23, 1946–47, 1963–64, 1965–66, 1972–73, 1975–76, 1976–77, 1978–79, 1979–80, 1981–82, 1982–83, 1983–84, 1985–86, 1987–88, 1989–90, 2019-20
1977 (Հռոմ), 1978 (Լոնդոն), 1981 (Փարիզ), 1984 (Հռոմ), 2005 (ստամբուլ), 2019 (Մադրիդ)
1973, 1976, 2001 (Դորտմունդ)
The 1973 and 76 finals were played over two legs.
1977 (Hamburg), 2001 (Monaco), 2005 (Monaco), 2019 (Istanbul)
2019 (Qatar)
1965, 1974, 1986, 1989, 1992, 2001, 2006, 2022
1981, 1982, 1983, 1984, 1995, 2001, 2003, 2012, 2022
1964*, 1965*, 1966, 1974, 1976, 1977*, 1979, 1980, 1982, 1986*, 1988, 1989, 1990*, 2001, 2006, 2022
Ազգերի կամ ժողովուրդների և նրանց լեզուների ծագման վերաբերյալ հետաքրքրությունն առաջացել է շատ վաղ ժամանակներից։ Տարբեր ժամանակներում տարբեր բացատրություններ են տրվել դրանց վերաբերյալ , բայց դրանցից ոչ մեկն էլ վերջնական չէ, և առկա են տարբեր մոտեցումներ ։ Հայերի ծագման և վաղնջական պատմության հարցն ամենաշատ քննարկված հարցերից է. ժողովրդի ձևավորման վերաբերյալ կան մի քանի առասպելներ և տեսություններ։ Բալկանյան տեսության համաձայն հայերի նախնիներն են բալկաններից Հայկական լեռնաշխարհ գաղթած փռյուգիացի գաղութարարները ։ Հայերի ծագման մասին մեկ այլ տեսակետ հիմնված է Պատմահայր Խորենացու հաղորդած առասպելի վրա։ Այս մոտեցումը ենթադրում է հայ ժողովրդի՝ հիմնականում
տեղական ձևավորման
վարկածը։ Այն, որ հայ ժողովրդի ձևավորումը տեղի է ունեցել տևական փոխազդեցությունների
արդյունքում
և Հայկական լեռնաշխարհի տարածքում, հաստատվում
է նաև ժամանակակից
գենետիկական հետազոտությունների արդյունքում
։ Իսկ հայերենը հնդեվրոպական
լեզվաընտանիքի առանձին ճյուղ է։
Հնդեվրոպական նախահայրենիքն ու հայերը
Որտե՞ղ է գտնվել հնդեվրոպացիների նախահայրենիքը, ի՞նչ ուղղություններով
են տարածվել մայր լեզվից տրոհված լեզուները. այս հարցերին
պատասխանող տարբեր վարկածներ կան։ Դրանք հիմնված են առասպելաբա
Այդ վաղ պետականությունների միջև
ժամանակագրական ի՞նչ համընկնումներ կան, և
ի՞նչ կարելի է դրանից եզրակացնել։
Ստեղծե՛ք ժամանակացույց՝ Հայկական
լեռնաշխարհում վաղ պետական կազմավորումների
առաջացմանը և անկմանը հետևելու համար:
Օգտագործե՛ք տրված ժամանակացույցը որպես
ուղեցույց՝ ավելացնելով համապատասխան
տարեթվերը:
Արատտա
Հայասա Նաիրի
ժամանակագրական առանցք
Գլխի վերանայում
Ա1 | Հասկացություններ և անուններ
Բնութագրի՛ր:
Հնդեվոպական նախահայրենիք • «Տափաստանային» և «Հարավասիական (հայկական)»
վարկածներ • մասնավոր սեփականություն • Արատտա • Հայասա • Նաիրի
Ա2 | Հիմնական գաղափարներ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ի՞նչ գիտական վարկածներ գիտեք Հնդեվրոպական նախահայրենիքի մասին, և
ի՞նչ տեղ ունի դրանցում Հայկական լեռնաշխարհը։
բ. Բացատրի՛ր։ Ինչպե՞ս ազդեց մետաղների օգտագործումը մարդու և բնության
հարաբերությունների վրա։
գ. Պարզաբանի՛ր և վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ դեր խաղաց աշխարհագրությունը Հայկական լեռնաշխարհում
վաղ պետական կազմավորումների ստեղծման մեջ:
Ա3 | Քննադատական մտածողու թյուն
| նեոլիթ | պալեոլիթ | |
| բնակավայր | Փոքր տներ | քարանձավ |
| Գործիք | Քարերից և փայտից զենքեր | Քարերից և փայտից զենքեր |
| զբաղմումք | որս | անասնաբուծություն |
| ուտելք | Միս | բուսականություն |
Հարցեր
• Անակ Պարթևը ինչու՞ էր եկել Հայաստան։ Տրդաթ երկրորդին սպանելու
• Ներկայացրեք Խոսրով ll-ի սպանության հետ կապված դեպքերը։ նա եկել էր իբրեև թիկնապահ և սպանել Տրդաթին
• Ի՞նչ կրոն էին ուզում հայերին պարտադրել պարսիկները։
Ծանոթացում-Ինչ է պատմական ժամանակագրական սանդղակը:Համաշխարհային պատմության առաջին խոշոր շրջափուլը Հին աշխարհի պատմությունն է: Պատմական ժամանակը ենթաբաժանվում է տարիների, տասնամյակների, դարերի, հազարամյակների: Ստեղծվել է հատուկ ժամանակագրական սանդղակ, մեկնակետ է համարվում 1 թվականը ` Հիսուս Քրիստոսի ծննդյան տարեթիվը, դրանից առաջ ընկած ժամանակահատվածը կոչվում է Քրիստոսից առաջ/Ք.ա./, իսկ հետո ընկածը ` Քրիստոսից հետո/Ք.հ./: Քրիստոսից առաջ ընկած ժամանակը հաշվարկվում է յուրահատուկ ձևով՝ տարեթվերի նվազման կարգով: Ք. ա. 200 թվականից մինչև 101 թվականը Ք. ա. II դարն է, 100 թվականից մինչև 1 թվականը՝ Ք. ա. I դարը։Դաս. Հայաստանի վարչատարածքային բաժանումներըՏեսաֆիլմԴասագիրք, էջ 14- 16
Հարցեր
• Բացատրել «հայրենիք» հասկացությունը։
Ծննդավայր
• Ո՞րն է հայ ժողովրդի հայրենիքը։
Հայաստանը
• Ի՞նչ անվանումներով է հայտնի հայոց հայրենիքը։
Հայաստան, Հայաստանի Հանրապետություն, Հայք Արմենիա, Սոմխեթի
• Ի՞նչ ժողովրդներ են ապրում ՀՀ-ում։
Հայեր, ռուսներ, քրդեր, եզդիներ
• Նկարագրել Հայկական լեռնաշխարհի տեղն ու դիրքը։
Գտնվում է մերձ արևադարձային գոտում, չոր ցամաքային կլիմա ունի։
• Ի՞նչ լճեր կան հայկական լեռնաշխարհում, ո՞ր լիճն է գտնվում ՀՀ ներկայիս տարածքում։
Ուրմիա (Կապուտան) – Ուրմիան անհոսք լիճ է, կա ենթադրություն, որ լիճն առաջներում հոսուն է եղել դեպի Կասպից ծով՝ Ամարդոս գետի միջոցով
Ծովակ Հյուսիսո – գտնվում է լեռնաշխարհի հյուսիսում: Մակերեսը՝ 84 ք․կմ է: Գտնվում է ծովի մակարդակից 1959 մ բարձրության վրա: Առավելագույն խորությունը 42 մետր է
Փարվանա – ամենաընդարձակն է Փարվանա լիճը, որի մակերեսը կազմում է 37,5 քառ. կմ, առավելագույն խորությունը 3,3 մ: Գտնվում է ծովի մակերևույթից 2079 մետր բարձրության վրա
Տաբածղուր – տաբածղուր անհոսք լիճը գտնվում է Ջավախքի բարձրավանդակի հյուսիսում ՝ Թրիալեթի լեռնաշղթայի հարավարևմտյան ստորոտին՝ 1991 մ բարձրության վրա։ Ունի հրաբխային ծագում։ Երկարությունը 6,5 կմ է, առավելագույն լայնությունը՝ 4 կմ, մակերեսը՝ 14,2 ք․կմ, խորությունը մինչև 40 մ
Մադաթափա – Մադաթափա լիճը գտնվում է Ջավախքի բարձրավանդակի հարավ-արևելյան հատվածում՝ ծովի մակարդակից 2112 մ բարձրության վրա։ Լճի մակերեսը՝ 8,78 ք․կմ է, ջրի ծավալը՝ 9,66 մլն խմ, միջին խորությունը՝ 1,5 մ, իսկ առավելագույն խորությունը՝ 1,7 մ է
Խոզապին – Խոզապին Լիճը կոչվում է նաև Կարծախի լիճ։ Գտնվում է Կարծախ գյուղից հարավ-արևելք։ Երկարությունը մոտ 11 կմ է, լայնությունը՝ մինչև 5 կմ, բարձրությունը՝ 1801 մ։
Եղե՞լ եք արդյոք այդ լճի ափին։ Ի՞նչ գիտես լճի մասին։
Եղել եմ Սևանում և Պարզ լճում
• Ի՞նչ լեռներ կան Հայկական լեռնաշխարհում։
Գեղամա, Խուստուփ, Մայմեխ, Թեղենիս, Արայի, Հատիս, Արարատ, Ատիս, Լալվար, Գութանասար
Հարցեր
•Ներկայացրե՛ք և բնութագրե՛ք նախնադարի փուլերը, ի՞նչ զարգացում/փոփոխություն նկատվեց փուլերից յուրաքանչյուրում։
Հին նախնադար- Ստորին հինքարեդարյան (մոտ 2 միլիոն-մոտ 100 հազար տարի առաջ) մշակույթը բնորոշվում է քարե գործիքների պատրաստման շելյան և աշելյան տեխնիկայով։ Հատկապես աչքի են ընկնում Արզնիում և Արտին լեռան մերձակայքում հայտնաբերված աշխատանքի գործիքները։ Վերջինիս կայաններից և Որվանի (Ազոխ) քարայրում (այժմ՝ ԼՂՀ Հադրութի շրջանում) հայտնաբերված նախամարդու գործունեության մնացորդներն ունեն շուրջ 700-հազարամյա հնություն։ Պեղածոները բազալտից են ու վանակատից (օբսիդիան)։ Հայկական լեռնաշխարհն Առաջավոր Ասիայում եղել է վանակատի արտահանման կենտրոն։
միջին նախնադար-Միջին քարի դարը (մ.թ.ա. 12.000- 10.000 տարի առաջ) հին քարի դարից նոր քարի դարին անցման ժամանակահատվածն է։ Մարդու կյանքի համար նպաստավոր գրեթե բոլոր վայրերում ապրել է նեանդերթալյան մարդը, որը գործածել է մուստիերյան տեխնիկայով մշակված քարե գործիքներ, ապրել է գերազանցապես քարայրերում (ուսումնասիրված են «Երևան 1», Լուսակերտի և այլ քարանձավներ)։ Նեանդերթալյան մարդու ներքին ծնոտի հատված է հայտնաբերվել Որվանի համար մեկ քարայրում։ Մուստիերյան շրջանում առանձնացել են ձմեռային (նական) բնակավայրերը և ամառային որսորդական ճամբարները։
նոր նախնադար-Նոր քարի դարում (մ.թ.ա. 10.000- 5.500 տարի առաջ)՝ մ.թ.ա. 8-րդ հազարամյակի վերջերից, մեր հայրենիքի և Առաջավոր Ասիայի մյուս շրջաններում արդեն եղել են կայացած երկրագործ, հասարակություններ և առաջին նստակյաց բնակատեղիները։ Մ.թ.ա. 10-8-րդ հազարամյակներում Հայկական լեռնաշխարհում սկզբնավորվել են քաղաքակրթության անցման նախադրյալները։ 1990-ական թվականների 1-ին կեսին Սասնո ջուր գետի արևմտյան ափի հնավայրից հայտնաբերված գտածոները վկայում են, որ Հայկական (Արևելյան) Տավրոսի հյուսիսային շրջանների նոր քարի դարի մշակույթը տեղական արմատներ ունի։
• Մի քանի նապադասությամբ պատմե՛ք Հայկական լեռնաշխարհի մասին։ Հայոց լեռնաշխարը գոյացել է ասորեստանի հարձակումներից պաշտպանվելու համար։
• Ի՞նչ գործոններ են հարկավոր պետության ստեղծման համար։ Ի՞նչ է պետությունը։
• Ներկայացրե՛ք վաղ պետական կազմավորումները
տտնտեսություն պատճառ ձկտում
Պետություն, որևէ ժողովրդի և նրա յուրաքանչյուր ներկայացուցչի բնականոն և մինչև վերջ ինքնադրսևորման՝ քաղաքակրթությանը հայտնի առայժմ միակ ձևն է, ազգի կարգաբանական աստիճանը բնորոշող հիմնական քննությունը, մշակույթի բարձրակետը։
Քաղաքական ամբողջականության տեսանկյունից պետությունը քաղաքականապես կազմակերպված ցանկացած համայնքն է, որն ապրում է կառավարման միևնույն համակարգի ներքո[1]։
• Ե՞րբ և ի՞նչ հանգամանքներում է ձևավորվել Վանի թագավորությունը։ Ասորեստանի հարձակումների ընդացքում հայոց լեռնաշխարը միացավ իրար որպեսզի դիմակայելու համար
Սեպտեմբերի 26-30
• Մարդկության պատմության ո՞ր ժամանակաշրջանն է կոչվում նախնադար և ինչու՞։ Քանի՞ շրջանի է այն բաժանվում։ Նախնադար Քրիստոսի ծնունդից առաջ նախնադար կոչում։ Դարերը հաշվվում են քրիստոսի ծնունդից հետո
• Ե՞րբ է սկսվել երկրագնդի մեծ սառցակալումը, ի՞նչ հետևանքներ է այն ունեցել։Լիքը կենդանիների մահվանն է բերել։
• Ի՞նչ էին անվանում հնագույն մարդկանց խմբերը։ Տոհմեր
• Ինչո՞վ էին զբաղվում հնագույն մարդիկ։Որսորդությամբ և ձկնորսությամբ
• Ի՞նչ եք հասկանում բանական էակ ասելով։
• Պալեոլիթյան ի՞նչ կայաններ գիտեք Հայաստանում։
Արեգ Տոնոյանի բլոգ 